De accountant stelt vast of de jaarrekening een getrouw beeld geeft. Helaas kan de jaarrekening een materiële fout bevatten als gevolg van fraude. En als dat uitkomt, dan is de accountant het haasje. Is hij daardoor op enige wijze verantwoordelijk voor de fraude of het niet ontdekken daarvan? Nee.

Fraude is meestal bedoeld om hem/haar om de tuin te leiden. Wie meent dat de accountant wel verantwoordelijk is, vindt waarschijnlijk ook dat vrouwen in korte rokken vragen om ‘me too’ gedrag, slechte sloten om diefstal en artsen van rokende longkankerpatiënten moeten worden opgesloten, omdat ze de patiënt niet van de sigaret hebben afgehouden. 

Er zijn publicisten/specialisten die de goede accountantsbeloning, data-analyse of het meer onverwachts langsgaan bij de klant en het ontdekken van fraude met elkaar in verband brengen. Maar per definitie ziet een frauduleuze transactie er exact zo uit als een legitieme transactie. Daarom is zoeken naar fraude kul. Je gaat ook niet ieder mens elk jaar door een full body scan halen, omdat je de meeste kwalen toch mist en niemand er gezonder van wordt. Het zou moeten gaan om het voorkomen van fraude en het bevorderen van goed gedrag. Helaas bestaan daarover stapels misverstanden. 

Fraude wordt door mensen gepleegd, niet door systemen, procedures of regels. Wellicht helpen die middelen bij de preventie, maar zij veroorzaken de fraude niet. De AO/IB-specialist is daarom maar ten dele behulpzaam. Ook degene die begrijpt of tracht ons te helpen begrijpen wat goed of fout is, de bedrijfsethicus, kan weinig uitkomst brengen. Want we weten zo langzamerhand wel dat ieder gedrag op het moment van handelen te rechtvaardigen is. Alleen de gedragswetenschapper kan uitkomst brengen. Alleen die kan ons doen begrijpen waarom mensen overgaan tot frauduleus handelen.

Mensen acteren vanwege hun aard en achtergrond en de omstandigheden waaronder zij functioneren. Als we nou eens ons best gaan doen dat te begrijpen, dan kunnen we ook leren herkennen wat de situaties zijn die fraude uitlokken of juist afschrikken. Dat heeft overigens helemaal niets met jaarrekeningcontrole te maken, of met compliance of handhaving.

In het dorp waar de fietsen niet op slot staan en niet gestolen worden, waar het touwtje uit de brievenbus hangt en de caissière er altijd op gewezen wordt dat ze iets niet heeft aangeslagen, is nog nooit een accountant onverwachts langsgekomen, weten ze niet wat een compliance officer is en heet de agent nog steeds Bromsnor. En het grappige is dat er nog heel veel van die dorpen zijn, totdat de 'specialisten' zich ermee gaan bemoeien. 

Laten we eerst begrijpen wat fraude veroorzaakt, voor we het gaan bestrijden met ondeugdelijke middelen. En vooral: houd op van accountants te verwachten dat ze fraude ontdekken.